Zagłada Żydów

Getto łódzkie istniało najdłużej ze wszystkich gett na terenie okupowanej Polski – aż do sierpnia 1944 roku. Było to drugie największe (po Warszawie) getto całej okupowanej Europy. Łączna liczba osób przetrzymywanych w łódzkim getcie sięga około 200.000 osób. W 1942 roku na 1 km 2 żyło ponad 40.000 ludzi. Na jedną izbę mieszkalną przypadało około 7 osób.

16 grudnia 1941 roku Chaim Rumkowski – przewodniczący Judenratu otrzymał od Niemców informację o konieczności wysiedlenia z getta 20.000 osób. W styczniu i lutym 1942 około 44.000 zostało wywiezionych do obozu zagłady w Chełmnie nad Nerem. Kolejny etap akcji deportacyjnych nastąpił w maju 1942 roku – w Chełmnie zginęło wtedy niemal 11.000 osób. Jednak to wrześniowa akcja, znana jako „Wielka Szpera” została zapamiętana jako najtragiczniejszy moment w historii getta. Do 12 września 15.681 osób – głównie dzieci, osób starszych i chorych – zostało wywiezionych z getta do obozu zagłady w Chełmnie nad Nerem. W październiku getto zostało przekształcone w obóz pracy.

Ostateczna likwidacja getta rozpoczęła się 23 czerwca a zakończyła 29 sierpnia 1944 roku. Pierwszych deportowanych wówczas z getta wysłano w czerwcu i lipcu do obozu w Chełmnie nad Nerem. Ponieważ ten obóz nie mógł sprostać planom masowej zagłady, Niemcy czasowo wstrzymali wywózki. Wznowili je w sierpniu – transporty zostały wtedy skierowane do Auschwitz-Birkenau. Ostatni transport ze stacji Radegast odszedł 29 sierpnia 1944 roku. Dzień wcześniej do Auschwitz wywieziony został Chaim Rumkowski z rodziną. Na terenie getta pozostało około 800 osób do porządkowania terenu, a także grupa ok. 600 ludzi skierowanych do pracy na terenie Niemiec, wybranych przez Hansa Biebowa wśród wysokich urzędników administracji getta i inteligencji. Kilkadziesiąt osób ukryło się przed wywózką na terenie getta.

Łączny bilans ofiar getta wyniósł około 193.000 osób: 44.000 zmarłych w getcie z głodu, wycieńczenia i chorób, ponad 79.000 zamordowanych w obozie śmierci w Chełmnie nad Nerem, około 70.000 osób wywiezionych do Auschwitz-Birkenau w trakcie likwidacji getta.

19 stycznia 1945 do Łodzi wkroczyła armia sowiecka. Na terenie getta przebywało kilkuset ocalałych.