Żargon getta

Według zamysłu Chaima Rumkowskiego podstaowym językiem edukacji oraz administracji i sądownictwaw łódzkim getcie miał być jidysz.Pojawiły się jednak problemy z realizacją tego planu, gdyż wielu mieszkańców getta znało jidysz słabo lub wcale. Przykładowo, nauczanie w języku jidysz wymagało wcześniejszego przygotowania kadry, gdyż dla większości przedwojennych nauczycieli pracujących w gettowych szkołach był to de facto język obcy. Ogólnie, choć przed wojną większość polskich Żydów znała lub przynajmniej rozumiała język jidysz, wśród inteligencji i elit odsetek osób posługujących się nim na co dzień jako ojczystym był znacznie niższy niż w środowiskach osób słabiej wykształconych, w kręgach bardziej tradycyjnych.

Odizolowane, całkowicie zamknięte łódzkie getto wyróżniał także specyficzny „żargon”. Istnieje szereg określeń znanych i zrozumiałych tylko w kontekście jego historii. Oto wybrane przykłady:

Bajrat – synonim uprzywilejowania w getcie łódzkim; relatywnie liczna grupa mieszkańców getta, elita pracująca na rzecz gminy, otrzymywała dodatkowe przydziały żywności, miała osobne kuchnie, możliwość wypoczynku na Marysinie lub posiadania tam działki itp.

Chaimki / rumki – określenie gettowych pieniędzy, którymi można było płacić za żywność i inne artykuły w getcie, a które nie miały żadnej wartości poza jego murami; przymusowa wymiana pieniędzy była jednym ze sposobów kradzieży majątku żydowskiego.

Jeke – pejoratywne określenie Żyda przesiedlonego do łódzkiego getta z Europy Zachodniej (od niem. Jeke – marynarka), zwykle należącego do środowisk postępowych, zasymilowanych, dalekiego od tradycji żydowskiej i nie umiejącego się odnaleźć w gettowej rzeczywistości.

Klepsydry – wygłodniali, wycieńczeni mieszkańcy getta, którym pozostało już niewiele życia.

Lofiksy – małe czarne ciastka pieczone na patelni z erzacu kawowego, wyglądem przypominające podpałkę (brykiety z mieszaniny miału węglowego o nazwie handlowej „Lofix”).

Łatki kawowe – ciastka (nazywane ołatkami bądź łatkami) przyrządzane z kawy zbożowej zmieszanej z wodą i smażone na patelni.

Resort – (od niem. Arbeitsresort), zakład produkcyjny; w 1942 r. istniało w getcie ponad 90 takich zakładów – resortów, w których pracowało 80% mieszkańców getta.

Rewie – występy satyryczne, które czasami w złośliwy sposób komentowały poczynania Chaima Rumkowskiego.

Sałatka gettowa – głównym składnikiem były łupiny nadgniłych lub wysuszonych kartofli oraz kartofle nienadające się już do spożycia. Moczono je w zimnej wodzie aż straciły zapach. Do tego dodawano zwiędnięte liście kapusty, buraków i rozmoczone resztki chleba. Wszystkie te produkty należało ze sobą dokładnie wymieszać tworząc „sałatkę”.

Szpera – (od niem. Allgemeine Gehsperre), zakazu opuszczania domów przez mieszkańców getta; określano tak akcje wysiedleńcze, w czasie których policja żydowska i niemieccy żandarmi przeszukiwali domy i zabierali mieszkańców, których następnie wywożono do obozów zagłady. Szczególnie tragiczne wydarzenia z września 1942 – deportację dzieci, osób starszych i chorych –określa się mianem „Wielkiej Szpery”.

Urlop w piekarni – pomysł Chaima Rumkowskiego. Wydelegowany przez niego pracownik w ramach urlopu regeneracyjnego przez miesiąc pomagał w pracy w piekarni. Dzięki temu miał prawo do zjedzenia na miejscu pół kilograma chleba dziennie oraz zabrania do domu jednego bochenka na tydzień.